بررسی وضعیت تولید و صادرات انواع سنگ های ساختمانی در ایران

کشور ایران به پشتوانه برخورداری از ۶۸ نوع ماده معدنی و ذخایر شناسایی شده به میزان تقریبی ۶۰ میلیارد تن از جایگاه ویژه ای در سطح جهان برخوردار است. در این میان معادن سنگ تزئینی کشور از جهت تنوع و کیفیت در سطح جهان به خوبی شناخته شده است. ذخایر سنگ ایران از نظر تنوع سنگهای ساختمانی در رتبه اول و از نظر تولید و استخراج جزو هفت کشور اول دنیا قرار دارد.

به طورکلی حجم ذخایر سنگ ساختمانی در جهان به ۱۵ میلیارد تن می رسد که ایران ۴ میلیارد تن از آن را در خود جای داده است و از این میزان حدود ۲۰ میلیون تن آن در سال استخراج و حدود ۵ درصد آن صادر میشود. بنابراین موقعیت جغرافیایی، فراوانی و تنوع سبب شده است که ایران از پتانسیل مطلوبی در بازارهای بین المللی برخوردار باشد. ایران از ذخایر غنی تراورتن، مرمر، مرمریت و گرانیت بهره مند است.

با وجود تمامی مزیتهای سنگهای ساختمانی کشور در مقایسه با سایر کشور های جهان، با این حال سهم ایران از بازار مبادلات جهانی سنگ کمتر از ۳ درصد است.

تولید انواع سنگ تزئینی کشور در سال ۹۸ بالغ بر ۱۵٫۵ میلیون تن سنگ است که نسبت به سال ۱۳۹۷ ، رشد ۱۸ درصدی را نشان می دهد. بر اساس آمار گمرک ارزش صادرات سنگ تزئینی در سال گذشته به ۲۷۰ میلیون دلار رسید که رشد ۳۵ درصدی را در مقایسه با سال قبل نشان می دهد.

صنعــت سنگ ایـران یکی از بــزرگترین فرصــت های کارآفرینی، اشتغال زایی و اقتصادی است که متاسفانه علی رغم تلاشهای انجام شده توسط بخش خصوصی و دولتی، همچنان بصورت ناشناخته باقی مانده است. این صنعت با دارا بودن هزاران واحد صنعتی در کشور، اعم از معادن و کارخانه جات سنگبری، بطور مستقیم و یا بکارگیری محصولات این صنعت در سازه های مختلف، بطور غیر مستقیم، میتواند نقش تعیین کننده ای در معاملات اقتصادی کشور ایفا نماید.

ایران دارای ذخایر بسیار غنی از سنگهای تزئینی قیمتی و نیمه قیمتی است، در حالی که سنگهای تزئینی میتوانند در شهرسازی، معماری و مبلمان شهری نقش به سزایی داشته باشد، اما فرهنگ استفاده از این محصول هنوز بطور فراگیر ایجاد نشده است.

در این بین میزان ذخایر و تنوع سنگهای تزئینی بسیار قابل توجه است و با توجه به حدود ۴ میلیارد تن ذخایر شناخته شده (حدود یک چهارم ذخایر جهان)، ایران از نظر تنوع ذخایر حائز رتبه اول جهان و از جهت میزان تولید و استخراج رتبه هفتم جهان و همچنین به لحاظ کیفیت سنگهای تزئینی در میان ۱۲ کشور مطرح دنیا جای دارد.

تولید سنگ خام طی سالهای گذشته به گونه ای رقم خورده که ایران را در دومین جایگاه تولید کنندگان دنیا پس از ایتالیا قرار داده است ، اما به دلایل گوناگون جایگاه مناسبی در بازار جهان ندارد و سهم حدود ۱۲ درصدی از صادرات جهانی سنگ موید این مهم است.

درایران بیش از یک هزار و ۳۰۰ معدن سنگهای ساختمانی، ۶ هزار کارخانه سنگبری و ۲ هزار صنایع وابسته مانند ابزارسازان، فروشندگان، ماشین سازان و … وجود دارد.

عمده مسائل صنعت سنگ کشور

تامین مواد اولیه: از نظر وجود ذخایر سنگ در کشور با مشکل جدی روبه رو نمی باشیم، ولی به دلیل عدم وجود مدیریت علمی و برنامه ریزی صحیح جهت استفاده از تمام ظرفیت ماشین آلات، عدم انتخاب ماشین آلات مناسب (استفاده از بولدوزر به جای جرثقیل، بیل مکانیکی و…)، روش استخراج نامناسب و ایجاد ضایعات نامتعارف، تناژ تولید سالیانه کاهش یافته که تامین سنگ خام مورد استفاده در واحدهای فرآوری را گاها دچار مشکل نموده است و نهایتاً سبب افزایش قیمت تمام شده سنگ خام نسبت به رقبا می گردد.

سنگ خام به صورت موردی و از معادن مختلف توسط واحدهای فرآوری خریده می شود که گاهی این معادن از استان های همجوار نمی باشد، بدلیل ایجاد هزینه بالای حمل و نقل بر قیمت تمام شده محصول اثر می گذارد. و همچنین باعث می شود که رابطه منطقی و سیستماتیک بین معادن و واحدهای فرآوری ایجاد نشود و از خواست ها و انتظارت یکدیگر و در سطحی بالاتر بازار مصرف مطلع نشوند. بخش کوچکی از مواد مصرفی در معادن و واحدهای فرآوری از داخل و بخش عمده ای از کشورهای ایتالیا، چین و ترکیه تامین می شود.

تجهیزات و فناوری:در معادن ترکیبی از ماشین آلات داخلی و خارجی مورد استفاده واقع می شود که سهم سرمایه برای ماشین آلات خارجی در سرمایه گذاری ثابت معادن از ماشین آلات داخلی بیشتر است. تمامی ماشین آلات و تجهیزات را می توان در داخل ساخت ولی نسبت به موارد مشابه خارجی از کیفیت پایین تر و قیمت بالاتری برخوردار می باشد.

به دلیل هزینه بالای خرید ماشین آلات و تجهیزات و نبود نقدینگی، میانگین عمر ماشین آلات مورد استفاده در معادن بالا می باشد. فرسودگی ماشین آلات می تواند سبب افزایش هدر رفت و ضایعات بالای ماده معدنی در استخراج، بالا رفتن قیمت تمام شده سنگ، پایین بودن کیفیت سنگ و کاهش توان رقابتی شود.

دانش فنی و روش های استخراج در معادن و واحد های فرآوری سنگ، صرفا از طریق تجربیات بومی حاصل شده است. استفاده از روش های مدرن و آموزش نیروی کار می تواند بهره وری را افزایش دهد. عدم استفاده از برخی تکنولوژی های مناسب از جمله اره زنجیری، بیل مکانیکی و جرثقیل در معادن، اره و فیلتر پرس در واحدهای فرآوری سبب کاهش تولید و بهره وری می شود. کمبود ماشین آلات و دانش فنی تولید سنگ های گرانیتی که سبب شده است حدود ۸۰ درصد از سنگ های وارداتی را گرانیت تشکیل دهد.

ضعف دانش فنی استخراج معادن زیرزمینی

عدم وجود سیستم نگهداری و تعمیرات و عدم ارائه خدمات پس از فروش ماشین آلات و تجهیزات

معرفی پرفروش ترین سنگ های ساختمانی در بازارهای صادراتی:

سنگ مرمریت:

از سنگ‌های دگرگونی است که از دگرگونی سنگ آهک به وجود آمده است. کانی اصلی تشکیل دهنده آن کلسیت است. از این سنگ به صورت گسترده‌ای برای مجسمه‌سازی استفاده شده است. نمای بنای تاج محل از سنگ مرمر است، این سنگ در بناهای زیارتی و حرم‌های امامان نیز استفاده می‌شود. سنگ مرمر معمولی در بازارهای جهانی به نام اُنیکس مشهور است. از ویژگی‌های برجسته سنگ مرمر، عبور نور است.

در امور ساختمانی هم برای مصارف خارجی و هم نمای داخلی ساختمان‌ها مانند پله‌ها، کف، ستون، دیوار و نمای بیرونی و غیره به‌کارگرفته می شود.

سنگ تراورتن:

سنگ تراورتن نوعی سنگ تزئینی است که در دسته سنگ‌های آهکی متخلخل قرار می‌گیرد. این سنگ‌ها در حقیقت از رسوبات چشمه‌های آب گرم به جا مانده‌اند و حفره‌های روی سنگ‌ها نیز ناشی از گازهای محبوس در همین آب‌های گرم هستند.

تنوع رنگی و الگویی بالای سنگ‌های تراورتن آن‌ها را به انتخابی ایده‌‌آل و گسترده برای طراحی نماهای ساختمان‌ها، دیوارها و کف استخرها، کف‌پوش‌ها و سنگ‌فرش‌ها تبدیل کرده است. ضمن این‌که میزان تخلخل و کیفیت سنگ‌ها نیز تنوع بسیاری دارد، دست علاقه‌مندان را برای انتخاب باز گذاشته است ، عمده معادن این سنگ در اصفهان است و این شهر سهم عمده ای در تولید تراورتن کشور دارد.

سنگ گرانیت:

سنگ گرانیت یک سنگ طبیعی از دل زمین است که انواع و رنگ‌های گوناگونی دارد از جمله معروف‌ترین سنگ‌های گرانیتی موجود در ایران می‌توان به سنگ گرانیت مروارید اشاره کرد که معادن این سنگ در خراسان به وفور دیده می‌شود، سنگ گرانیت به رنگ‌های، سفید خاکستری، قرمز، سفید، سیاه، صورتی، سبز و آبی یافت می‌شود، انواع و کاربردهای آن به شرح زیر است:

سنگ بولارد (مانع ترافیکی): کاربرد آن در معابر و سطح شهر می باشد.

سنگ جدول: کاربرد در جداول ساختمانی و جدول معابر شهری

سنگ گرانیت طولی: کاربرد نمای ساختمان‌ها

سنگ حکمی: کاربرد کفپوش‌های ساختمان و پارکینگ‌ها

سنگ پله: مناسب برای پله‌های ساختمان

سنگ کوبیک: مناسب سنگفرش حیاط و خیابان‌ها

قطب تولید سنگ ایران استان اصفهان است که بیشترین سنگ و بیشترین تنوع سنگ را دارد. علاوه بر آن استان مرکزی، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، یزد، زنجان، قزوین و همدان در رده های بعدی قرار دارند.

صادرات سنگ ایران به کشور های مختلف

کشورهای زیادی از سنگهای ایران استقبال می کنند و این صنعت بازار فعالی در کشوهای مختلف مثل کشور چین و امارات متحده عربی دارند. فقط در قاره اروپا سنگ های ایران به کشورهای ایتالیا، آلمان، انگلستان، فرانسه، بلژیک، لهستان، کانادا و حتی کشورهای آمریکای جنوبی، استرالیا و ژاپن صادر می شود. تقریبا می شود گفت ما محصولات کمی داریم که بتوانیم اینچنین در کشورهای اروپایی برای صادرات آنها اقدام کنیم.

حتی می توان گفت ما محصولی با این وسعت صادرات به کشورهای مختلف دنیا نداریم. هر چند حجم این صادرات کم و رقم آن بسیار پایین می باشد. چرا که ما در حال حاضر به دلیل تحریم بودن امکان مراودات بانکی مستقیم با این کشورها را نداریم و اگر این مشکلات سیاسی حل شود قطعا ما جایگاه بسیار ایده آلی در بازار سنگ در جهان خواهیم داشت.

کیفیت ها و استاندارد های مورد نظر بازارهای اروپایی به راحتی در کارخانه های سنگ ایران قابل تولید می باشد و اصلا مشکلی از این لحاظ در کشور وجود ندارد. ولی متاسفانه تعداد تجاری که بتوانند در بازارهای بین المللی تلاش مفید و حرفه ای انجام دهند و بتوانند سنگ ایران را به کشورهای مختلف صادر کنند خیلی محدود می باشند.