زیرساخت­های مورد نیاز شبکه خدماتی لجستیک در حمل و نقل

به غیر از ترمینال یا پایانه­ های ساده (که البته برخلاف پایانه ­های موجود کشور که صرفا دارای امکانات تخلیه و بارگیری است) زیربناهای شبکه خدماتی لجستیک حمل ­ونقل جاده­ ای از انواع مختلفی از زیرساخت­های خدماتی تشکیل می­شود که به شکل زیر قابل دسته ­بندی است. البته باید اضافه کرد که عملا بنادر خشک که در فصل قبل بررسی شد، یکی از انواع زیرساخت­های شبکه خدماتی لجستیک است و نقشی مشابه با سایر زیرساخت­ها دارد که در این فصل بررسی می­شود.

۱-دسته بندی زیرساخت­های شبکه خدماتی لجستیک حمل و نقل

۱-۱-انبارها (Warehouses)

اولین و مهم­ترین نوع زیرساخت­های شبکه خدماتی لجستیک حمل­ ونقل هستند که به­ منظور تکمیل خدمات حمل­ ونقل پشتیبان تولید/توزیع (inbound /outbound) ساخته می­شوند. در حالت کلی ۴ نوع انبار مختلف به منظور تکمیل خدمات حمل­ ونقل لجستیک وجود دارد:

انبار برای محصولات نهایی (به منظور تغذیه زنجیره توزیع تجاری)

انبار برای مواد خام و یا مواد فاسدشدنی

انبار برای تامین نیازهای مصرف کننده

انبارهای تحت مدیریت فروشندگان(Vendor-managed inventory)

۱-۲-سکوهای خرده بار یا سکوهای متقاطع (cross-docking )

این گروه از زیرساخت­های شبکه خدماتی لجستیک حمل ­ونقل، زیربنایی برای تخلیه کالاهای گردآوری شده (توسط کامیون­های کوچک- DeliveryFleet)، و تخلیه و دسته ­بندی (sorting) سریع آنها و بارگیری فوری (در کامیون­های بزرگتر و یدک­ کش­ها) به منظور حمل به سکوهای ترانزیت- هاب (Hub) و یاحمل به مقصد نهایی است. این نوع انبارها یا به­ اصطلاح سکوهای خرده بار نقش مهمی در کارایی حمل و نقل به­ ویژه جلوگیری و کاهش عملیات یک سر خالی کامیون­ها داشته که امروزه یکی از مشکلات جدی عدم بهره ­وری در ناوگان حمل و نقل جاده ­ای است.

در مورد سکوهای متقاطع یا خرده بار باید اضافه کرد که مثلا در سرتاسر اروپا یک شبکه عظیم از شرکت­های حمل­ و نقل متصل به تعدادی انبارهای مرکزی (Hub) و انبارهای فرعی محلی (Spoke) وجود دارد که کار توزیع انواع کالاها را به عهده دارد. نقطه مشترک این کالاها؛ یک­پارچه­ سازی این کالاها در پالت است. به این شبکه عظیم Pallet Network می­گویند. این شبکه به­ قدری وسیع است که قواعد یکنواختی برای رد و بدل کردن پالت­ها بین شرکت­های عضو خود تدوین کرده است. جالب این است که این شبکه عظیم از یک گروه یا شرکت واحد تشکیل نشده بلکه چندین و چند شرکت غیر وابسته حول یک نظام واحد با هم همکاری می­کنند.

۱-۳-سکوهای ترانزیت  Transit platforms (  (Hub

سکوهای ترانزیت یا هاب در واقع نقاط مرکزی ترانسشیپ (انتقال بار از یک وسیله به وسیله نقلیه دیگر) در ساختار شبکه­ ای حمل ­ونقل است. این سکوها به­ نحوی استقرار می­یابد تا قادر باشد به چندین گیرنده و یا فرستنده کالا خدمات ارایه ­کنند. این سکوها عملا به­ صورت قطبی عمل می­کنند که دسترسی به اقمار متعددی دارند که اصطلاحا Hub & Spoke نامیده می­شوند.

البته Hub & Spoke در لغت به معنای مرکز و پره­ های چرخ دوچرخه است، و در حمل و نقل این واژه به ­مثابه سیستمی تلقی می­شود که از یک قطب یا مرکز اصلی و تعدادی مراکز اقماری وابسته به آن تشکیل می­شود.

۱-۴-مراکز لجستیک (Logistic Centers)

کامل­ترین نوع زیرساخت شبکه خدماتی لجستیک در حمل و نقل، مراکز لجستیک است. این مراکز از محوطه ­های مجهزی تشکیل می­شوند که در آن­ها تمام فعالیت­های مرتبط با حمل و نقل، لجستیک و توزیع کالا هم در حمل­ ونقل داخلی و هم در ترانزیت و حمل ­ونقل بین­ المللی توسط عوامل و متصدیان مختلف مورد استفاده قرار می­گیرد. نکته مهم در مورد مرکز لجستیک آن است که این مراکز توسط یک نهاد واحد (چه دولتی و چه خصوصی) اداره می­شوند و تجهیزات مراکز لجستیک بسیار متنوع و کامل بوده و کلیه عوامل و متصدیان عملیاتی اعم از حمل و نقل، لجستیک و توزیع به آن دسترسی دارند.

جدول ۱- خلاصه­ای از انواع شبکه­های خدماتی لجستیک در حمل و نقل جاده­ای